«Գրողի համար գիրքը խոստովանություն է, նա չի կարող խոստովանությունը վաճառքի հանել»

«Գրողը չպիտի ընթերցող փնտրի, ընթերցողներն իրենք կգտնեն գրողին, որտեղ էլ լինեն»,- իր ժամանակին ասել է Ռիչարդ Բախը: Հարց է` այս մոտեցումը մեր օրերում կարո՞ղ է գործել, թե՞ առանց գրական պրոդյուսերների, առանց գովազդի լավ խոսքը չի կարող տեղ հասնել: Եվ էլի հարց. ովքե՞ր են մեզ մոտ գրական պրոդյուսերները` հրատարակիչնե՞րը, գրականագետնե՞րը, թե՞ գրողն ինքը:

-Խորհրդային բազում միֆերի մեջ մեկն էլ կար՝ ոսկե մեդալակիրը,- «Իրատեսի» հարցերին ի պատասխան ասում է բանաստեղծ, թարգմանիչ ՆԵՐՍԵՍ ԱԹԱԲԵԿՅԱՆՆ ու պարզաբանում:- Ենթադրվում էր, որ միջնակարգ դպրոցի շրջանավարտը հավասարապես և՛ քիմիա էր իմանալու, և՛ գրականություն, և՛ եռանկյունաչափություն, և՛ այն ամենը, ինչ աշխատանքի ուսուցման դասին անցնում են: Հնարավո՞ր է նման բան: Խոսքս գիտելիքի մասին է, որը ենթադրում է խորք և ընդլայնվելու կարողություն, ոչ թե սերտելու ու բարեհաջող «հինգեր» ստանալու ջանասիրություն: Շա՜տ տարբեր բաներ են: Ես անձամբ միշտ սիրել եմ ոչ կանոնիկ ու ծռված ուղեղով մարդկանց: Մարդկանց, որոնք ապրում են բոլոր ժամանակներում ու տարածություններում։
Ինչո՞ւ եմ այսքան երկար պատմում: Որ հետո հարցնեմ՝ պատկերացնո՞ւմ եք գրողին (իսկականին, ոչ թե գրամոլին), որը համազոր տեր ու տիրակալ է նաև ոչ իր, նույնիսկ իրեն անհարիր աշխարհներում: Գրողին, որ գիրք է գրում, հետո զբաղվում այդ գրքի գովազդով, ապա՝ վաճառքով, վերջում էլ՝ եկամտի վերուդիրով ու շահույթի հաշվարկով: Չի՜ լինում էդպիսի բան: Գրողը որ բազմապատկման աղյուսակը լրիվ իմացավ, էլ ի՞նչ գրող… Հետևաբար գիրքն ընթերցողին պիտի հասցնեն այլ աշխարհների տիրակալները՝ «գրական պրոդյուսերները»՝ հրատարակչությունները, գրական գործակալությունները, գրավաճառ ցանցերը, գրախանութները: Փորձեմ բանաձևի բերել. գրողի համար գիրքը խոստովանություն է, նա չի կարող խոստովանությունը վաճառքի հանել, բայց գիրքը պե՛տք է հասնի ընթերցողին: Իսկ շուկա մտնելուն պես գիրքը դառնում է ապրանք, և այստեղ հրապարակ պիտի գան գրաշուկայի մարդիկ, իսկ գրողը պիտի հետ քաշվի, որ հանապազօրյա հացը վաստակելու հետ ուղեղի ցնցում չստանա…
-«Իսկ լաց լինելը հակացուցված է
անապատում անտեր կանչողներին.
ձայնդ կխզվի…»: Այս տողերով է ավարտվում Ձեր «Առողջապահության նախարարությունը զգուշացնում է» բանաստեղծությունը: Չեմ ուզում միտումնավոր քաղաքականացնել, բայց հենց մեր կյանքը, այսօրվա տրամադրությունները չե՞ն` բոլոր առումներով, բարոյահոգեբանականից մինչև քաղաքական:
-Չէ, իհարկե… Ո՛չ հասարակական հուզմունքների հետ կապ ունի, ո՛չ ներքաղաքականության, ո՛չ էլ «այսօրվա տրամադրությունների»։ Պետք չէ սև կատու փնտրել մութ սենյակում։ Ձեր ասած բանաստեղծությունը ռեպորտաժի պես բան է՝ ռեպորտաժ մանկությունից: Երբ ես իմ Գոռ թոռան պես վեց տարեկան էի և ապրում էի գյուղում, մեր թաղում իսկապես Յասաման տատ կար, ու մենք յասամանի ծառ ունեինք, և ես պաշտպանված էի նրանց սիրով ու իմ մանկությամբ, իսկ հիմա ոչ մի կերպ չեմ կարողանում իմ «անտեր անապատից», որ անմանկությունն է, վերադառնալ այնտեղ, «որտեղից ոչ մեկը չի հեռացել»: Պատմություն է բոլորիս մասին՝ անկախ ժամանակից, հասարակարգից ու մնացած անցողիկություններից: Գլխավորն էստեղ Գոռոն է, մանկությունն ու անվերադարձի տխրությունը։
Մեր այգում մի մեծ յասամանի ծառ կար,
մեր թաղում մի ծեր Յասաման տատ կար:
ՈՒ երկուսն էլ ինձ շատ էին սիրում,
Երբ փոքր էի՝ մեր Գոռոյի չափ…
Ահա գրեցի.
սակայն ոչ մեկը չվերադարձավ,
թե՞ ես չեմ վերադառնում՝
որտեղից ոչ մեկն էլ չի հեռացել…
-Արձակագիրները չեն սիրում, երբ իրենց նույնացնում են կերպարների հետ, բանաստեղծի բանաստեղծությունը հենց ի՞նքն է:
«Վրիպած ու վարանոտ...
Ե. Չարենցի պես»։ Ձե՞ր մասին է:
-Մենք չե՞նք՝ ես, դու, նա, հազար տարի առաջ ու հազար տարի հետո: Իսկ հղումը Չարենցին է, որովհետև Չարենցը (և բոլոր մեծերը) տիեզերք է հենց նրանով, որ բոլորիս ու բոլոր ժամանակներում կրում է իր մեջ:
Սա էլ, նախորդի պես, ուղիղ ասված բանաստեղծություն է: Ես, ընդհանրապես ուղիղ եմ գրում, հաճախ՝ հականե հանվանե, դեպքի մանրամասն նկարագրությամբ ու թվագրությամբ, հասցեներով, որովհետև, իմ ընկալմամբ, գրականությունը խոստովանություն է, իսկ խոստովանահորը, գիտե՛ք, ոչ մետաֆոր են պատմում, ոչ սիմվոլ, ոչ էլ հանգ. Մեղքի ու Ցավի մերկությունն են պատմում։
-Հայաստանում, Արցախում պոեզիայի միջազգային փառատոներ են անցկացվում: Ի՞նչ են տալիս գրողին նման միջոցառումները: Ավանդական է դառնում նաև «Գիրք նվիրելու օրը»: Ե՞րբ նման միջոցառումները համաքաղաքային տոն կդառնան, գրախանութների մոտ հերթեր կլինեն, մետրոներում, այգիներում մարդիկ գրքեր կկարդան: Որովհետև, կարծում եմ, գիրք կարդալը միայն ընթերցասիրություն չէ, նաև հոգեվիճակ է:
-Ես հրապարակային մարդ չեմ ու հասարակական միջոցառումներ էլ չեմ սիրում, բայց իմ վերաբերմունքը մասնավոր է, նման փառատոները իրականում շատ կարևոր են՝ մեկմեկու ճանաչելու, ճաշակ տալ-առնելու, փոխադարձաբար լիցքավորվելու առումով: Իսկ արցախյան փառատոներն ավելին են, քան գրական-մշակութային իրադարձությունը, քան քարոզչությունն ու քաղաքականությունը. այդ փառատոները մեր զինվորների կողքին կանգնում են առաջին գծում ու մարտական ծառայության են։ Եթե կարողանանք այս տեսանկյունից նայել ոչ միայն փառատոներին, այլև ընդհանրապես գրականությանը՝ որպես կենցաղից, կոնյունկտուրայից, այսօրեականությունից վեր սուբստանցի, մարդիկ էլի՛ գիրք կկարդան ու գրախանութների մոտ հերթեր կլինեն: Բայց դրա համար լա՛վ գիրք պիտի տանք, իսկակա՛ն գիրք, ԳԻՐՔ, ոչ թե թեմա:
-Ասում են՝ մեր իրականությունը լավ նյութ է գրողի, ռեժիսորի համար, իսկ մեր իրականությունից կարծես միայն սերիալներ են ծնվում, անգամ արտագաղթն է հեռուստասերիալի նյութ դառնում: Գլխավոր դերերում էլ օտար ափերում ապրող մեր հայրենակիցներն են: Մեր իրականության ու այսօր ստեղծվող գրականության, ֆիլմերի, առհասարակ, ժամանակակից արվեստի մասին ի՞նչ կասեք:
-Այդ «թեման» ինձ սպանում է։ «Բանաստեղծը ստեղծագործում է գարնան, կնոջ, սիրո թեմաներով…»: Զարհուրելի՜ է: Հիմա էլ շնչակտուր գրում են արտագաղթի, եղեռնի, սոցիալական բևեռացման «թեմաներով»: Լա՛վ, վաղը որ հայրենադարձություն սկսվի, Թուրքիան բարեհաջող առերեսվի իր պատմության հետ, երկրում էլ, ասենք, «եվրոպական սոցիալիզմ» հաստատվի, ի՞նչ են անելու էդ «թեմատիկոսները»: Չի կարելի, չէ՞, պիոների մտածողությամբ իմաստասերի թիկնոց հագնել: Էստեղից էլ՝ Ձեր ասած «ժամանակակից արվեստի» բոլոր խեղկատակությունները: Չնայած էդ ամենին հանգիստ եմ նայում, որովհետև լավն ավելի շատ է: Եկեք թողնենք պատեհապաշտ ապաշնորհներին, որ միշտ ու ամենուր եղել են ու լինելու են, ու լավը տեսնենք՝ և՛ մեր հրաշալի գրողներին, և՛ բեմադրիչներին, և՛ նկարիչներին ու քանդակագործներին, կոմպոզիտորներին: Լույսը, հավատացե՛ք, ավելի շատ է: ՈՒրեմն, լույսին գնանք ու «մոռանանք Հերոստրատին»: Ես հավատում եմ՝ մի քիչ էլ, ու բռնելու ենք մեզնից փախած ժամանակը։

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ